Κάθε κοινωνικός σχηματισμός, για να αντέξει στη φθορά του χρόνου και της φυγόκεντρης τάσης των μελών του, χρειάζεται ισχυρούς συνεκτικούς δεσμούς, που να κρατούν τα άτομα ενωμένα μεταξύ τους. Οι δεσμοί αυτοί συνίστανται, κατ’ αρχάς, στους ίδιους τους λόγους, για τους οποίους δημιουργήθηκε η ομάδα: Κοινές ανάγκες και κοινά συμφέροντα, τα οποία εξυπηρετούνται καλύτερα από τις συντονισμένες προσπάθειες των πολλών, αντί για τις ανοργάνωτες και ανεπαρκείς των ατόμων ξεχωριστά. Είτε αυτό ήταν η άμυνα απέναντι στα σαρκοβόρα στοιχεία της φύσης, για τις πρωτόγονες κοινωνίες, είτε η άθληση των νέων της πόλης, στην περίπτωση ενός αθλητικού συλλόγου, ο –θετικός– κοινός στόχος θα πρέπει να είναι παρών, ορατός και επιτεύξιμος, προκειμένου η ομάδα να υπάρξει και να λειτουργήσει σωστά.

Υπάρχει όμως και η περίπτωση, στο πέρασμα του χρόνου, οι αρχικοί λόγοι δημιουργίας της να θολώνουν και να χάνουν το περίγραμμά τους, είτε γιατί κατέληξαν να μην εξυπηρετούνται πραγματικά από την ομάδα, είτε γιατί τα μέλη της έχουν γίνει τόσα πολλά, που να μην επιθυμούν πια τους ίδιους στόχους και κατευθύνσεις. Τότε είναι που η ομάδα χάνει τη συνεκτικότητα και την ομοιογένειά της, και κινδυνεύει είτε να διασπαστεί, είτε να εκφυλιστεί σε άτακτο κι ανεξέλεγκτο όχλο αντικρουόμενων δυνάμεων.

Επειδή όμως, η ύπαρξη της ομάδας μπορεί να μην εξυπηρετεί πια τους συστατικούς της σκοπούς, είναι όμως απαραίτητη για τη διατήρηση της κατεστημένης πλέον κατάστασης, από την οποία αντλούν οφέλη οι επικεφαλής της, επιστρατεύονται από αυτούς νέες έννοιες, θεωρητικές κυρίως κατασκευές, οι οποίες λειτουργούν πλέον αρνητικά, ως αντι-στόχοι, υποκαθιστώντας τις αρχικούς, θετικούς και δημιουργικούς συλλογικούς δεσμούς, οι οποίοι τείνουν να εκλείψουν.

Το ίδιο φυσικά συμβαίνει και στην περίπτωση του κράτους: Όσο απομακρυνόμαστε χρονικά και πληθυσμικά, από τον αρχικό κρατικό σχηματισμό, τόσο περισσότερο παραπαίει η κρατική συνοχή των μελών του. Προκειμένου λοιπόν, να υποστηριχτεί η κρατική σταθερότητα, επιστρατεύονται από την κρατική εξουσία τα απαραίτητα δεκανίκια. Έτσι το γνωστό τρίπτυχο ‘πατρίς-θρησκεία-οικογένεια’ καλείται να διασώσει τη χαμένη πίστη στη λειτουργία, μα και την ίδια την ύπαρξη του κρατικού σχηματισμού.

Και μπορεί στον τόπο μας η φράση αυτή να ήταν στην προπολιτευτική εποχή απροκάλυπτο σλόγκαν συναισθηματικής φόρτισης, αυτό όμως δε σημαίνει ότι αποτελεί αποκλειστική μας πατέντα: Κάθε κράτος έχει την τάση να καταφεύγει στις παραπάνω τρεις έννοιες –λιγότερο ως ‘καρότο’ και περισσότερο ως ‘μαστίγιο’– όταν αρχίσει να στερεύει από πραγματικές κοινές επιδιώξεις, μα και από αποτελεσματική κι ωφέλιμη για τους πολίτες λειτουργία. Στην ουσία, το παραπάνω τρίπτυχο αποτελεί ένα είδος βαρόμετρου: Όσο μεγαλύτερη σημασία διαδραματίζει για τη συσπείρωση και λειτουργία του κράτους, τόσο περισσότερο ‘ασθενούν’ οι κοινωνικοί του θεσμοί - αντίθετα, σε ένα κράτος με υγιή, ωφέλιμη και δημιουργική για τα άτομα λειτουργία, οι παραπάνω έννοιες τείνουν να είναι παντελώς αδιάφορες.

Εξετάζοντας τα στοιχεία αυτά ένα ένα, αλλά και τη μεταξύ τους εμπλοκή και ανάμειξη, φανερώνονται αβίαστα τα φοβικά μηνύματα που κρύβονται πίσω τους, και που σκοπό έχουν να αφοπλίσουν το άτομο από οποιαδήποτε τάση κοινωνικής απόσχισης και αυτονόμησης.

(to be continued)

Ροζίτα Σπινάσα