Τα επεισόδια του Λαυρίου σόκαραν την ελληνική κοινή γνώμη, με μια δυναμική που ξεπέρασε τα συνήθη πρωτοσέλιδα και δελτία των οκτώ. Μια συνοικιακή γειτονιά, μετατράπηκε σε εμπόλεμη ζώνη στις 3 η ώρα το μεσημέρι. Ορδές μανιασμένων οπαδών συναντήθηκαν για να ξυλοκοπηθούν μέχρι θανάτου.

Σε πρώτη φάση, τα αίτια αναζητήθηκαν στον αθλητικό παραχώρο, στους συνδέσμους των ‘φιλάθλων’, που αποδείχθηκε ότι δεν είναι άλλο από χουλιγκανικά εκτροφεία. Εκεί φανατίζονται οι νέοι από τους επιτήδειους αρχηγούς-συμμορίτες, εκεί μαθαίνουν να βάζουν πάνω από όλα την ομάδα - μια ιδιάζουσα υποκουλτούρα πωρωμένων κι επικίνδυνων οπαδών.

Επειδή όμως, σαν αιτιολογία δε στάθηκε αρκετή –τα πρόσφατα επεισόδια δεν είχαν καν τη στοιχειώδη αφορμή ενός ντέρμπι, αλλά προγραμματίστηκαν επ’ ευκαιρία ενός αγώνα βόλεϊ γυναικών– στο στόχαστρο της ανάλυσης πέρασε η κοινωνική δυσλειτουργία των οπαδών: Φτώχια, ανεργία, ανυπαρξία στόχων και ιδανικών, αδιέξοδο των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, οι αιτίες που οδηγούν μια μερίδα νέων στο θανατηφόρο κοκτέιλ του χουλιγκανισμού και των ναρκωτικών. Έτσι, οι σύνδεσμοι φιλάθλων αντιμετωπίστηκαν σαν το εν βρασμώ καζάνι της κοινωνικής παθογένειας που εκτονώνεται σε βίαια ξεσπάσματα. Κοινωνικές δικλείδες ασφαλείας τα λένε οι κυνικότεροι, στην λογική του ‘άσε τα αποβράσματα να τρώγονται μεταξύ τους για να μην τρώνε εμάς’.

Τα παραπάνω αφοριστικά σενάρια θα εξηγούσαν επαρκώς το εν λόγω φαινόμενο, αν στα επεισόδια συμμετείχαν μόνο τα παιδιά μιας άγριας κι απελπισμένης νεολαίας. Στην πραγματικότητα όμως, η φύση των οπαδών δεν εξαντλείται σε αυτούς, αλλά περιλαμβάνει και ενόχους υπεράνω υποψίας: στην αρένα της ωμής βίας ρίχνονται και άτομα που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τους υπόλοιπους ‘κοινωνικώς αποδεκτούς κι επιτυχημένους’. Άνθρωποι που έχουν αποχαιρετίσει τα μετεφηβικά τους σύνδρομα εδώ και χρόνια, με σπουδές, μόρφωση και καλές δουλειές, με οικογένεια που τους φροντίζει και γυναίκα που τους αγαπά, ρισκάρουν το κοινωνικό τους status κι ορμούν σε μια χωρίς ιδεολογίες και χωρίς κανόνες οδομαχία. Εξαίρεση στον κανόνα; Ίσως, είναι όμως αρκετή για να τον διαψεύσει και να μας αναγκάσει να δούμε το όλο θέμα από άλλη οπτική γωνία.

Αυτό που κυρίως συγκλόνισε την κοινή γνώμη, δεν ήταν η ίδια η βία των γεγονότων, αλλά ότι αυτή ξέσπασε χωρίς καμία απολύτως αιτία. Η βία δεν λειτούργησε ως μέσο, αλλά αναδείχθηκε σε αυτοσκοπό, με μοναδικό στόχο την ίδια της την βάρβαρη απόλαυση.

Βέβαια, όπως όλοι γνωρίζουμε, ζούμε σε μια κοινωνία γεμάτη βία. Βία στις ειδήσεις, βία στις ταινίες - όσο και να διακηρύσσουμε τον αποτροπιασμό μας, δε σταματάμε να απολαμβάνουμε και να αποζητούμε το διεγερτικό της θέαμα. Ως παθητικοί δέκτες, δεν έχουμε παράπονο: η εικόνα της βίας μας προσφέρεται ασταμάτητα - ενταγμένη ωστόσο σε παράνομα μεν, δικαιολογητικά όμως πλαίσια: πολεμική βία, γκανγκστερική βία, σεξουαλική βία. Η αποκρουστική της διάπραξη δικαιολογείται ως μέσο για το κυνήγι του χρήματος και της σεξουαλικής ηδονής. Η βία όμως ως αυτοσκοπός, παραμένει, ειδικά για τις δυτικές κοινωνίες, ένα ανομολόγητο ταμπού. Γι’ αυτό και οι λίγες ταινίες που τόλμησαν να αγγίξουν το θέμα ωμά και χωρίς περιστροφές (Clockwork Orange, Fight Club, Funny Games) έχουν δημιουργήσει ιδιαίτερη αίσθηση κι έχουν περάσει στη σφαίρα των cult ταινιών.

Μέχρι πρότινος, η ανθρώπινη ιστορία έδινε ανελλιπώς αφορμές για να κορεστεί η σκοτεινή δίψα του αρσενικού –του κατ’ εξοχήν πολεμοχαρούς φύλου– για τη βία: πόλεμοι, κυνήγι, αιματηρές συμπλοκές και βίαιες αναταραχές εκτόνωναν επαρκώς τα αρχέγονα αιμοβόρα ένστικτα. Η νέα όμως, παγκόσμια τάξη προσπαθεί να επιβάλλει μια εύθραυστη κρούστα αφοπλισμού στις εκπολιτισμένες ζωές μας, περιορίζοντας την έννοια του πολέμου σε αναίμακτες συγκρούσεις οικονομικών παραγόντων και σε μηχανοκίνητες στρατιωτικές επιχειρήσεις τελευταίας τεχνολογίας.

Μοναδικές διέξοδοι νόμιμης και κοινωνικά αποδεκτής εκτόνωσης του επιθετικού ενστίκτου αποτελούν πλέον τα δημοφιλέστατα –ανεξαρτήτως ηλικίας– πολεμικά ψηφιακά παιχνίδια, οι ευρύτατα διαδεδομένες πολεμικές τέχνες, καθώς και το παραδοσιακό κυνήγι άγριων ζώων. Είναι όμως, αρκετές για να παραχθούν οι επιθυμητές ποσότητες αδρεναλίνης, ή μήπως κάποιοι τελικά θα αγνοήσουν τις νομικές και κοινωνικές απαγορεύσεις και θα καταφύγουν στο real thing;

Μπορεί οι μαζικές πολεμικές συρράξεις να αποτελούν ιστορικό παρελθόν, δε συμβαίνει όμως το ίδιο και για την λεγόμενη αστική βία, η οποία αυξάνεται και οργιάζει, είτε ως μεμονωμένα επεισόδια είτε και ως ομαδικές επιθέσεις - για να μη μιλήσω για την ενδοοικογενειακή βία, που σαρώνει. Στην ίδια κατηγορία με τις οπαδικές συγκρούσεις θα κατατάξω και τις παγιωμένες πλέον μάχες μεταξύ αστυνομικών και κουκουλοφόρων: Πέραν από τις αμφιλεγόμενες πολιτικές διαστάσεις του φαινομένου, δεν πρόκειται παρά για ένα αρεστό και στις δύο πλευρές κλεφτοπόλεμο; Μήπως γι’ αυτό δε συλλαμβάνουν τελικά οι αστυνομικοί τους κουκουλοφόρους, για να μη χάσουν τους αγαπητούς στα παιχνίδια τους αντίπαλους;

Η βία, συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση, όχι από ανάγκη αλλά για απόλαυση: μήπως η τρομαχτική αυτή σκέψη αποτελεί την αλήθεια που κρύβεται πίσω από τις βαθυστόχαστες κοινωνικές και ψυχολογικές αναλύσεις; Μήπως είναι το πρωτόγονο επιθετικό ένστικτο που αντιστέκεται στους νόμους και τις κοινωνικές προσταγές, λερώνοντας με αιμάτινες πιτσιλιές το χαμογελαστό προσωπείο της μεταμοντέρνας κοινωνίας μας; Μήπως τελικά τα ειρηνικά ευχολόγια είναι η πραγματική διαστροφή απέναντι σε μια υπερεκτιμημένη ανθρώπινη φύση, που στην πραγματικότητα κυριαρχείται από την ανάγκη της βιαιότητας; Λέω μήπως…

Ροζίτα Σπινάσα